internationaal

Op bezoek bij KAJ Oekraïne in L'viv

KAJ bestaat ook in Oekraïne, al is bestaan hier een groot woord, want het is een beweging die in opstart is. KAJ Vlaanderen besloot bijna een jaar geleden om zijn schouders onder deze spruit te zetten. Een van de kajotters daar, Anna Oksutovich, werd aangesproken om vrijgestelde te worden en nadat zij enkele keren naar Brussel was afgezakt, werd besloten dat het nu onze beurt was om de beweging in tegenovergestelde richting te maken en dus naar L'viv te vliegen om ons te vergewissen van de situatie waarin het land en de KAJ zich bevinden.

L'viv, nog nooit van gehoord, zeg je? Nochtans is het met zijn ruim 700 000 inwoners groter dan om het even welke stad of gemeente in België, Antwerpen, dat de grootste gemeente van België is, haalt er ongeveer een half miljoen. Het is naar inwonersaantal de zevende grootste stad van Oekraïne, maar geldt wel als culturele hoofdstad. Toen ik de vraag kreeg om naar deze stad te trekken om te zien hoe de prille KAJ zich er ontwikkelt, moest ik toch even slikken, want wat kon ik in 's hemelsnaam verwachten van zo'n bezoek? Ik versta en spreek geen jota van Oekraïens, laat staan dat ik het kan lezen of schrijven; dat Cyrillische schrift, weet je wel. Wat moet een verwende Westerling daar in het verre Oost-Europa gaan doen? Ik hoef jullie dus zeker niet te overtuigen dat het met een klein hartje was dat ik op dinsdag 19 oktober laatstleden op Zaventem in het vliegtuig stapte, destination L'viv.

Tussendoortje: een beetje algemene informatie

Oekraïne is een land van het voor ons eerder onbekende type. Meer dan 35 miljoen mensen kunnen zich Oekraïner of Oekraïense noemen en qua oppervlakte is het eveneens gigantisch, na Rusland het grootste van Europa. In de loop der jaren zijn grote verschillen ontstaan tussen de verschillende streken van het land. Het noorden, rond het drielandenpunt met Wit-Rusland (of is de officiële naam nu Belarus?) en Rusland, is na de ramp met de kernreactor in Tsjernobyl onbewoonbaar geworden, het Oosten wordt verstikt door de oude en vervuilende industrie, in het zuiden bevinden liggen de Zwarte Zee en uitlopers van de Karpaten, een bergketen die zich grotendeels in Roemenië bevindt, en het Westen, waar Lviv ligt, heeft zijn rijke culturele identiteit onder het communistische Sovjetregime kunnen behouden. Het is dan ook geen toeval dat de voertaal er Oekraïens is, daar waar dat in het Oosten Russisch is. Het was de wens van menig Sovjetleider om al de onderdanen tot voorname Russen om te vormen, daarom moest iedereen ook Russisch spreken. Nu is Oekraïens de officiële taal van het land, maar ook Russisch en Krimtataars (een Turkse taal die op de Krim, een schiereiland in de Zwarte Zee, wordt gesproken) genieten een beschermde status.

Wat een vertrouwen

Na een korte tussenstop in Warschau voelde ik na een vlucht van een uurtje eindelijk Oekraïense grond onder mijn voeten, de veilige en zachte landing werd op een enthousiast applaus van de inzittenden onthaald. Ik werd bij het uitstappen al meteen door een politieagent op de vingers getikt omdat ik de mensenrij van de bus tot de luchthaven niet netjes volgde. Ik hoopte dat dit geen voorbode zou gaan worden voor wat volgde, het bleek gelukkig een ongegronde vrees.

Anna stond al te wachten toen ik de hal van het station betrad en dat was maar wat goed, want hoe moest ik anders in godsnaam iemand diets proberen te maken waar ik naartoe moest? Ik kan aardig uit de voeten in het Engels, Duits - genau - en het Frans, maar wat koop je daarmee als de tweede taal van de Oekraïners in het westen van het land Russisch of Pools is? Dat laatste valt te verklaren doordat L'viv in de historisch landstreek Galicië - ja, net zoals de Spaanse provincie met ondermeer Santiago de Compostela - ligt, die grensoverschrijdend is en ook de streek rond de Poolse stad Krakow bevat. Ze stelde voor om een bus te nemen naar het stadcentrum en wie ben ik om zoiets in vraag te stellen? Het bleek een bus die het grootste deel van het Sovjettijdperk had meegemaakt, zoveel was duidelijk. Naarmate we de stad naderden, raakte de bus almaar meer gevuld, claustrofobie is een aandoening waar je beter niet aan lijdt, dat heb ik meermaals mogen ervaren. Wel weet ik nu heel goed hoe al die erwten in een conservenblik zich moet voelen. In de privébusjes waarin we ons later tijdens ons bezoek verplaatsten, staken mensen die achteraan opstapten me geld toe om hun rit te betalen, ik moest gewoon op de schouder van de persoon voor me tikken en dan het geld doorgeven, zo raakte het wonderwel tot bij de chauffeur. Wat een vertrouwen, ik zie het bij ons niet zo gauw gebeuren. Maakt rijkdom ons Westerlingen wantrouwig en asociaal?

Je zou het bij dit verslag kunnen vergeten, maar ik reisde eigenlijk naar Oekraïne om er een zicht te krijgen op de plaatselijke KAJ (ПНM УKRAÏHA, vergeef me eventuele verbuigingsfouten, het gaat dus over PHM Oekraïne). Dit is een moeilijke zaak gebleken, want je kunt niet alsmaar om een vertaling vragen. Tijdens het eerste contact met Dana, die wel wat Engels sprak, maar net te weinig om een gesprek over haar situatie te voeren, is Anna zo vrij geweest om alles naar het Frans te vertalen, ook onze vragen die we aan Dana wilden stellen. Dit haalde de vlotheid zodanig uit het gesprek, dat we besloten om de contacten van de tweede dag samen voor te bereiden, maar niet samen te voeren.

De militanten

Die twee contacten bleken wel cruciaal voor de verdere planning van de KAJ. Een eerste contact was er met Mariana, een tweede met Oksana, allebei bleken ze bereid om te vertellen over hun ervaringen als werknemer en om andere jongeren in dezelfde realiteit aan te spreken voor de KAJ. In de wetenschap dat kiezen, verliezen is, moet ik ook hier een keuze maken en dus breng ik het beknopte verhaal van Oksana en de planning die we voor haar hebben opgesteld.

Oksana is een jonge moeder van 20 die alleen in L'viv woont, haar man en haar zoontje wonen in een dorp op het platteland. Ze werkte voorheen als arbeidster in een fabriek, waar ze hoofdsteunen voor autozetels moest afwerken. Ze vertelde dat het absoluut verboden was om met collega's te spreken, iets wat ze onrechtvaardig vond. Op een dag lapte ze dit verbod dan ook aan haar laars, waarop ze prompt ferm onder haar voeten kreeg en een boete kreeg. Er was in die fabriek ook een ploegchef die altijd schreeuwde in plaats van dingen gewoon te zeggen. Na verloop van tijd is Oksana daartegen ingegaan, ze heeft dit probleem aan de directeur van de fabriek gemeld:

Het is moeilijk om mijn werk goed te doen wanneer iemand de hele tijd tegen me aan het schreeuwen is.

De ploegchef had de boodschap begrepen en het schreeuwen hield daarna op.

Ondertussen heeft Oksana ander werk in een andere fabriek, ze werkt er nog niet lang en heeft tot nog toe niet echt te klagen, maar ze hoorde wel al van andere meisjes dat het verboden is om ziek te zijn. Wie het wel waagt om ziek te zijn, hoeft niet meer terug te keren. Dit zorgt natuurlijk voor een onhoudbare situatie. Een probleem dat ze wel al ervoer, is de gebrekkige bescherming tegen stof in de fabriek, de machines zorgen voor metaalstof en er zijn zelfs geen maskertjes beschikbaar.

Het was voor ons duidelijk dat Oksana handelende is, dat zij militante van de actie en de KAJ van Oekraïne kan worden. Anna vroeg haar tijdens het contact of zij akkoord was met de gang van zaken in de fabriek en hierop antwoordde Oksana dat ze dat allerminst was. Ze was bereid om ook het verhaal van enkele van de meisjes waar ze mee samenwerkte op te schrijven én hen in contact te brengen met Anna. Nadien zullen ze proberen om een eerste bijeenkomst samen te roepen en een eerste actie te ontwikkelen, waarschijnlijk rond de ongezonde werkomstandigheden, waar een schamel mondmaskertje al een heel verschil zou kunnen maken.

En nu? Vooruit!

We houden jullie zeker op de hoogte over de vooruitgang van KAJ Oekraïne, want

wij geloven dat de plaatselijke arbeidersjongeren hun eigen arbeidssituatie en de Oekraïense maatschappij kunnen en zullen veranderen.

Ik heb kracht gevoeld in Anna, ik heb kracht gevoeld in de jongeren die ik ontmoette. Ik ben er wel van overtuigd dat we haar beter moeten ondersteunen, een van de acties die wij zullen ondernemen, is een oplossing zoeken voor de vertaling van de verhalen die Anna verzamelt, want voor haar is het een tijdrovende en nutteloze bezigheid om alles van het Oekraïens in het Frans om te zetten.